Αθλητές & Κατάθλιψη
Dr. Νίκος Γεωργιάδης
Η θλίψη και η μελαγχολία είναι συναισθήματα που όλοι έχουμε βιώσει και θα συνεχίσουμε να βιώνουμε καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής μας. Συνήθως είναι αποτέλεσμα δυσχερών καταστάσεων ή γεγονότων στην καθημερινότητά μας, είναι όμως μία απόλυτα υγιής, παροδική κι αναμενόμενη αντίδραση για κάθε φυσιολογικό άνθρωπο. Η κατάθλιψη, από την άλλη πλευρά, χαρακτηρίζεται από έντονα καταθλιπτικό συναίσθημα που διαρκεί για μεγάλο χρονικό διάστημα και συνοδεύεται από: απώλεια ενδιαφέροντος και ευχαρίστησης, μειωμένη ενεργητικότητα, περιορισμένη δραστηριότητα, κόπωση, μειωμένη συγκέντρωση, χαμηλή αυτοεκτίμηση, ενοχές, ζοφερές κι απαισιόδοξες σκέψεις για το μέλλον, αυτοκτονικές σκέψεις και διαταραχές ύπνου και όρεξης. Είναι λοιπόν κάτι πολύ σοβαρότερο από τη θλίψη και τη μελαγχολία, κάτι που δεν ξεπερνιέται «από μόνο του», αλλά χρήζει βοήθειας ειδικών.
Επιδημιολογικά στοιχεία για την κατάθλιψη από την Ελλάδα και το εξωτερικό μας πληροφορούν ότι η πιθανότητα εμφάνισης της διαταραχής ανέρχεται στο 10-20% του πληθυσμού για τις γυναίκες και στο 5-12% για τους άντρες. Η ηλικία κατά την οποία παρουσιάζεται συχνότερα είναι τα 25-44 έτη και για τα 2 φύλα. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας 350.000.000 άτομα νοσούν από κατάθλιψη παγκοσμίως, ενώ 1.000.000 άτομα ετησίως καταφεύγουν στην αυτοκτονία. Αξίζει να σημειωθεί ότι για κάθε άτομο που αφαιρεί τη ζωή του αντιστοιχούν άλλα 20 άτομα που προσπάθησαν, αλλά ανεπιτυχώς. Βλέπουμε, λοιπόν, ότι πρόκειται για μία παγκόσμια μάστιγα που μάλιστα παρουσιάζει σταθερά αυξητική πορεία. Η αιτιολογία της είναι πολυπαραγοντική, μπορεί δηλαδή να οφείλεται σε γενετικούς, βιολογικούς, ψυχολογικούς, περιβαλλοντολογικούς παράγοντες ή σε στοιχεία της προσωπικότητας του ατόμου. Είναι επίσης πολυμορφική, η μορφή της δηλαδή ποικίλλει από άτομο σε άτομο.
Τι γίνεται όμως με τους αθλητές;
Οι αθλητές είναι από μόνοι τους μία ιδιαίτερη πληθυσμιακή ομάδα. Πέραν του ότι ως άνθρωποι έχουν τις ίδιες ανάγκες, υποχρεώσεις και προβλήματα στην καθημερινότητά τους, που έχουμε και εμείς οι υπόλοιποι, έχουν επιλέξει μία ενασχόληση ερασιτεχνική ή επαγγελματική που είναι συνυφασμένη με μεγάλες πιέσεις, υψηλές προσδοκίες, απαιτήσεις για αποκλειστικά επιτυχείς αποδόσεις, γρήγορους ρυθμούς, σωματική καταπόνηση, έντονα συναισθήματα. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι στον επαγγελματικό ιδίως αθλητισμό καταγράφονται υψηλά επίπεδα άγχους αλλά και κατάθλιψης. Ο Michael Phelps, για παράδειγμα, πρόσφατα παραδέχτηκε δημόσια για την μακροχρόνια μάχη του με την κατάθλιψη που μάλιστα ήταν τόσο σοβαρή ώστε να έχει οδηγηθεί επανειλημμένα σε σκέψεις αυτοκτονίας. Το παράδειγμα του Michael Phelps ακολούθησαν και άλλοι γνωστοί αθλητές (Serena Williams, Jerry West, Ricky Williams, Allison Schmitt) που παραδέχτηκαν δημόσια ότι υπέφεραν από κατάθλιψη. Η παραδοχή αυτή δεν ήταν κάτι εύκολο καθώς πολλοί ακόμα και σήμερα θεωρούν ότι το να υποφέρεις από κατάθλιψη στον αθλητισμό ισοδυναμεί με αδυναμία. Η κατάθλιψη στιγματίζει τον αθλητή, καθώς ενισχύεται από την προκατάληψη ότι ο αθλητής πρέπει να είναι δυνατός, ένας υπεράνθρωπος που ξεπερνά μόνος του τις όποιες δυσκολίες χωρίς να κάθεται να μελαγχολεί με το παραμικρό.
Και κάποια ανησυχητικά ευρήματα από διεθνείς μελέτες:
- Την περίοδο 1960–2000, 71 αθλητές στην Αμερική έκαναν απόπειρα αυτοκτονίας. Από αυτούς οι 66 τελικά αφαίρεσαν τη ζωή τους, με τους 61 να είναι άρρενες αθλητές (1)
- Το 15.6% – 21% των κολεγιακών αθλητών, ή 1 στους 5 αθλητές/φοιτητές, παρουσίασε σημάδια κατάθλιψης, με τις αθλήτριες σε διπλάσιο ποσοστό απ’ ότι οι άρρενες αθλητές, κάτι που συμβαδίζει και με τα δεδομένα του γενικού πληθυσμού (2)
- Η κατάθλιψη εμφανίζεται περισσότερο σε αθλητές ατομικών παρά ομαδικών αθλημάτων, όπως υποστηρίζουν Γερμανοί αθλητικοί ψυχολόγοι. Ο λόγος είναι απόλυτα κατανοητός: σε ένα ατομικό άθλημα ο αθλητής «σηκώνει» μόνος του το βάρος της ευθύνης είτε για τη νίκη είτε για την ήττα του. Έτσι, αν χάσει, αυτός και μόνον αυτός είναι υπεύθυνος για την ήττα, ενώ σε ένα ομαδικό άθλημα οι ευθύνες διαμοιράζονται σε όλους (3)
- Επαγγελματίες άρρενες αθλητές αποφεύγουν να μιλάνε ανοιχτά για την κατάθλιψή τους και λόγω του στίγματος που επικρατεί, αλλά και γιατί δυσκολεύονται να εκφράζονται ανοιχτά για τα αισθήματά τους. Συχνά αντί να αναζητήσουν τη βοήθεια ειδικών καταφεύγουν σε άλλους τρόπους αυτοβοήθειας, όπως η κατάχρηση ουσιών, τα ξεσπάσματα, η υπερπροπόνηση, οι αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές (4)
- Ο τραυματισμός είναι ένας ακόμα παράγοντας επικινδυνότητας για την εμφάνιση της κατάθλιψης με το 51% αθλητών που τραυματίζονται να παρουσιάζουν ήπια – σοβαρά σημάδια κατάθλιψης (5)
- Η υπερπροπόνηση, με την παρελκόμενη υπερκόπωση, επίσης επηρεάζει την ψυχική υγεία των αθλητών με τα συμπτώματα της υπερπροπόνησης να προσομοιάζουν αυτά της κατάθλιψης (6)
- Ο τερματισμός της αθλητικής καριέρας είναι αναμφισβήτητα παράγοντας επικινδυνότητας για την εμφάνιση της κατάθλιψης και ακόμα περισσότερο όταν ο τερματισμός είναι υποχρεωτικός και όχι απόφαση ή επιθυμία του ίδιου του αθλητή (7a–b)
- Η κακή αθλητική απόδοση και η κατάθλιψη επίσης σχετίζονται, με τους αθλητές υψηλότερου επιπέδου μάλιστα να επηρεάζονται περισσότερο από τα άσχημα αποτελέσματα απ’ ότι αθλητές άλλων επιπέδων (8)
Μια ματιά στα συμπτώματα:
- Το δυσάρεστο συναίσθημα είναι μόνιμο, δεν φεύγει
- Επικρατεί επίσης «ρηχό» ή «άδειο» συναίσθημα
- Ευερεθιστότητα, θυμός, ανησυχία
- Απώλεια ενδιαφέροντος για δουλειά, διασκέδαση, οικογένεια ,σχέσεις
- Κόπωση με μικρή προσπάθεια
- Δυσκολία συγκέντρωσης
- Διαταραχές ύπνου(αϋπνία ή υπερυπνία)
- Διαταραχές στην όρεξη
- Σωματικές ενοχλήσεις (πονοκέφαλος, στομαχόπονος, κλπ)
- Ζοφερές σκέψεις για το μέλλον
- Αυτοκαταστροφικές σκέψεις (θάνατος, αυτοκτονία)
- Αυτοκαταστροφικές πράξεις (κατάχρηση ουσιών)
- Αίσθημα ανεπάρκειας, ανικανότητας, ενοχής
Τι βοηθά:
- Άμεση αντιμετώπιση του προβλήματος από ειδικό. Ακόμα:
- Καθορισμός μικρών καθημερινών στόχων (baby steps για ποιοτικές αλλαγές στην καθημερινότητα)
- Αυτοβελτίωση (Σε τι μπορώ να γίνω καλύτερος; Διαλέγω να μάθω, να ασχοληθώ με νέα πράγματα που βελτιώνουν την αυτοπεποίθηση μου γενικά σαν άτομο)
- Επιστροφή στην κοινωνική ζωή (Σταδιακά κι επιλεκτικά επιστρέφω σε κοινωνικές δραστηριότητες που μου κάνουν καλό αποφεύγοντας επιζήμιες συμπεριφορές, όπως ξενύχτια)
- Καθημερινή άσκηση (Η άσκηση αποδεδειγμένα επιδρά θετικά στην ψυχολογία του ατόμου. Οι αθλητές που ήδη γυμνάζονται πολύ μπορούν να επιλέξουν εναλλακτικές δραστηριότητες όπως πεζοπορία, κολύμπι, ποδήλατο, κλπ)
- Ανοικτή επικοινωνία (μιλώ ανοιχτά για τη δυσκολία μου με άτομα που εμπιστεύομαι και με τα οποία αισθάνομαι ασφάλεια)
- Αντικατάσταση Αρνητικών Σκέψεων (Δε γίνομαι ο ίδιος εχθρός του εαυτού μου σφυροκοπώντας τον με αρνητικές και καταστροφικές σκέψεις. Όταν βρεθώ αντιμέτωπος με κάποια δυσκολία αναρωτιέμαι «τι είναι το χειρότερο που θα μπορούσε να συμβεί;» και αντικαθιστώ τις αρνητικές σκέψεις με αισιόδοξες κι ενισχυτικές)
- Δουλεύω συνειδητά την ικανότητά μου για ενσυναίσθηση (κατανοώ, αποδέχομαι και διαχειρίζομαι τα συναισθήματά μου, κατανοώ και αποδέχομαι τα συναισθήματα των άλλων και διαχειρίζομαι τη σχέση μου μαζί τους με βάση τη γνώση αυτή)
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Baum A.L. Suicide in athletes: a review and commentary. ClinIcs in Sports Med2005; Oct; 24: 853-69.
- Ashwin R., Eugene H. Understanding depression and suicide in college athletes: emerging concepts and future directions. British Journal of Sports Medicine. 2015 vol.50 (3).
- Weaver Individual athletes more prone to depression, researchers find. Ανακτήθηκε από: www.theguardian.com/society/2016/dec/12/individual-athletes-depression-german-researchers-technical-university-munich.
- Herbst Male Depression and Anxiety in Athletes. Ανακτήθηκε από: www.psycom.net/male-depression-anxiety-athletes
- Leddy MH., Lambert, Ogles BM. Psychological Consequences of Athletic Injury among High-Level Competitors. Res. Q. Exerc.Sport. 1994; 65: 347-354.
- Meehan HL., Bull SJ., Wood DM., James DVB. The overtraining syndrome: a multicultural assessment. The Sport Psychol. 2004; 18: 154-71.
- Erpic SC., Wylleman P., Zupancic M. The effect of athletic and non-athletic factors on the sports career termination process. Psychol. Sport Exerc. 2004; 5: 45-59.
- Wippert PM., Wippert J. The effects of involuntary athletic career termination on psychological distress. J. Clin. Sport Psychol. 2010; 4: 133-49.
- Hammond T., Gialloreto C., Kubas H., Davis H. The prevalence of failure-based depression among elite athletes. J Sport Med.2013; 23: 273-7.